Επισημάνσεις σχετικά με το νέο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις Συλλογικές διαπραγματεύσεις και Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας μετά την δημοσίευση του ν. 3899/2010 (ΦΕΚ Α΄212).

Στις 17.12.2010 δημοσιεύθηκε ο ν. 3899/2010 (ΦΕΚ Α΄212) με τίτλο «Επείγοντα μέτρα εφαρμογής του Προγράμματος Στήριξης της ελληνικής οικονομίας», στον οποίο περιέχονται, τροποποιήσεις του ν. 1876/1990, νέο είδος Σ.Σ.Ε., δηλ. η «ειδική επιχειρησιακή» Σ.Σ.Ε. και αλλαγές στη μεσολάβηση και τη διαιτησία του Ο.ΜΕ.Δ. Επίσης προβλέπονται τροποποιήσεις του ν. 3846/2010 ως προς τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης (μερική, εκ περιτροπής και προσωρινή απασχόληση, δοκιμαστική περίοδος).

Επειδή πολλά σημαντικά ζητήματα που θα προκύψουν από την εφαρμογή της νέας αυτής νομοθεσίας στις συλλογικές τους διαπραγματεύσεις και τη σύναψη ΣΣΕ, κρίνεται σκόπιμο να διευκρινισθούν ορισμένα κρίσιμα ζητήματα.

1. Όλα τα είδη Σ.Σ.Ε. του Ν. 1876/1990 (Ε.Γ.Σ.Σ.Ε., κλαδικές, ομοιοεπαγγελματικές, επιχειρησιακές) διατηρούνται σε ισχύ, άρα και η ικανότητα των αντίστοιχων συνδικαλιστικών οργανώσεων που είναι αρμόδιες να τις υπογράφουν.

2. Η διαδικασία συλλογικής διαπραγμάτευσης παραμένει η ίδια. Αυτό σημαίνει ότι οι εργοδοτικές οργανώσεις (ή οι μεμονωμένοι εργοδότες) έχουν υποχρέωση να διαπραγματεύονται καλόπιστα και με πρόθεση να επιλυθεί η συλλογική διαφορά. Επίσης έχουν υποχρέωση να προσκομίζουν στις διαπραγματεύσεις όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα και αναγκαία για τη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων των υπό συζήτηση θεμάτων και αναφέρονται στην οικονομική κατάσταση, την οικονομική πολιτική και την πολιτική προσωπικού της επιχείρησης, του κλάδου ή του επαγγέλματος. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να κατατίθενται στα πρακτικά των συλλογικών διαπραγματεύσεων.

3. Το περιεχόμενο των συλλογικών διαπραγματεύσεων και των Σ.Σ.Ε. παραμένει το ίδιο. Δηλαδή οι Σ.Σ.Ε. μπορούν να ρυθμίζουν όλους τους όρους παροχής της εργασίας (μισθολογικοί και λοιποί όροι). Εξαίρεση εισάγεται στην περίπτωση προσφυγής στη διαιτησία, όπου μπορεί πλέον να προσφύγει μονομερώς και η εργοδοτική πλευρά. Με τις νέες διατάξεις ο διαιτητής περιορίζεται να κρίνει μόνο το βασικό ημερομίσθιο ή/και το βασικό μισθό, εκτιμώντας όλα τα στοιχεία και πορίσματα της μεσολάβησης, την οικονομική κατάσταση και την εξέλιξη της ανταγωνιστικότητας της παραγωγικής δραστηριότητας στην οποία αναφέρεται η συλλογική διαφορά.

4. Οι κανόνες δέσμευσης από τις Σ.Σ.Ε. παραμένουν οι ίδιοι.

Αυτό σημαίνει ότι:

α) οι Εθνικές Γενικές Σ.Σ.Ε καθορίζουν τους ελάχιστους όρους εργασίας που ισχύουν για όλους τους εργαζόμενους στην ελληνική επικράτεια ανεξάρτητα από το εάν είναι μέλη ή όχι σωματείων,

β) οι επιχειρησιακές Σ.Σ.Ε. δεσμεύουν όλους τους εργαζόμενους της επιχείρησης,

γ) οι κλαδικές και οι ομοιοεπαγγελματικές Σ.Σ.Ε. δεσμεύουν τους εργαζόμενους και τους εργοδότες που είναι μέλη των συμβαλλόμενων οργανώσεων.

5. Διατηρείται σε ισχύ η επέκταση των κλαδικών και ομοιοεπαγγελματικών Σ.Σ.Ε. με την κήρυξή τους ως γενικά υποχρεωτικών για όλους τους εργαζόμενους του κλάδου και του επαγγέλματος, εφόσον οι αντίστοιχες Σ.Σ.Ε. δεσμεύουν ήδη εργοδότες που απασχολούν το 51% των εργαζομένων του κλάδου ή του επαγγέλματος. Συνεπώς, διασφαλίζεται το δικαίωμά των συνδικαλιστικών φορέων να υποβάλουν σχετικό αίτημα στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης για την έκδοση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης, η οποία θα εγκρίνει την επέκταση είτε από την ημερομηνία έκδοσής της, είτε από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης.

6. Οι κανόνες συρροής συνεχίζουν να ισχύουν. Δηλαδή εάν μια σχέση εργασίας ρυθμίζεται από περισσότερες ισχύουσες Σ.Σ.Ε.: 

α) Eφαρμόζεται η πιο ευνοϊκή για τον εργαζόμενο, με σύγκριση και επιλογή των διατάξεων που εφαρμόζονται στις ενότητες των αποδοχών και των λοιπών θεμάτων.

β) H κλαδική ή η επιχειρησιακή Σ.Σ.Ε. υπερισχύουν σε περίπτωση συρροής με ομοιοεπαγγελματική Σ.Σ.Ε. Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα εισάγεται μόνο για το νέο είδος της ειδικής επιχειρησιακής Σ.Σ.Ε. (βλ. παρακάτω).

7. Οι κανονιστικοί όροι των Σ.Σ.Ε. έχουν άμεση και αναγκαστική ισχύ. Αυτό έχει ως συνέπεια οι όροι των ατομικών συμβάσεων εργασίας να επικρατούν μόνο εφόσον είναι ευνοϊκότεροι για τους εργαζόμενους, με την εξαίρεση της ειδικής επιχειρησιακής Σ.Σ.Ε. (βλ. παρακάτω). Επίσης εξακολουθεί να ισχύει η απαγόρευση για παραίτηση των εργαζομένων από την προστασία που τους παρέχουν οι όροι των Σ.Σ.Ε. που καλύπτουν τη σχέση εργασίας τους.

8. Οι Σ.Σ.Ε. συνάπτονται για ορισμένο ή αόριστο χρόνο. Κάθε Σ.Σ.Ε. που προβλέπει διάρκεια ισχύος πέρα από ένα έτος, θεωρείται ότι έχει αόριστη διάρκεια. Η διάρκεια ισχύος της δεν μπορεί να είναι μικρότερη από ένα έτος. Εφόσον μια Σ.Σ.Ε. λήξει ή καταγγελθεί, οι κανονιστικοί της όροι εξακολουθούν να ισχύουν για ένα εξάμηνο και εφαρμόζονται και στους εργαζόμενους που προσλαμβάνονται κατά το διάστημα αυτό.

9. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων διατηρείται το δικαίωμά των εργαζομένων για απεργιακές κινητοποιήσεις. Εξαίρεση αποτελεί η απαγόρευση απεργιακών κινητοποιήσεων για διάστημα δέκα (10) ημερών από την ημέρα προσφυγής στη διαιτησία του Ο.ΜΕ.Δ., όχι μόνο στην περίπτωση που προσφεύγει η πλευρά των εργαζομένων, αλλά πλέον και στην περίπτωση μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία από την εργοδοτική πλευρά.

10. Στις επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από 50 εργαζόμενους (ή σε εγκαταστάσεις που απασχολούν πάνω από 20 εργαζόμενους), ακόμα και πριν την έναρξη συλλογικών διαπραγματεύσεων για την υπογραφή Σ.Σ.Ε., οι εργοδότες έχουν υποχρέωση να ενημερώνουν έγκαιρα και πλήρως, να παρέχουν τις σχετικές πληροφορίες στους εκπροσώπους των εργαζομένων, να διαβουλεύονται και να απαντούν αιτιολογημένα σε αυτούς για:

α) την εξέλιξη των δραστηριοτήτων και της οικονομικής κατάστασης της επιχείρησης,

β) την κατάσταση, τη διάρθρωση και την πιθανή εξέλιξη της απασχόλησης μέσα στην επιχείρηση, καθώς και τα μέτρα πρόληψης που ενδεχομένως προβλέπονται σε περίπτωση ιδίως που η απασχόληση απειλείται,

γ) τις αποφάσεις που μπορούν να επιφέρουν ουσιαστικές μεταβολές στην οργάνωση της εργασίας ή στις συμβάσεις εργασίας. Η μη συμμόρφωση των εργοδοτών στην υποχρέωσή τους αυτή ελέγχεται από την Επιθεώρηση Εργασίας και επισύρει διοικητικές κυρώσεις.

Η ειδική επιχειρησιακή Σ.Σ.Ε. (ειδική Ε.Σ.Σ.Ε.)

1. Πρόκειται για νέα μορφή επιχειρησιακής Σ.Σ.Ε., που εισήχθηκε με το ν. 3899/2010 (άρθρο 13).

2. Μπορεί να συναφθεί και σε επιχειρήσεις με λιγότερους από 50 εργαζόμενους, από το επιχειρησιακό σωματείο και όπου αυτό δεν υπάρχει, οι εργαζόμενοι εκπροσωπούνται από την κλαδική τους οργάνωση ή την αντίστοιχη ομοσπονδία.

3. Προκειμένου να συναφθεί ειδική Ε.Σ.Σ.Ε., πρέπει να κατατεθεί από τα μέρη (εργοδότη – σωματείο/ομοσπονδία) κοινή αιτιολογική έκθεση στο Συμβούλιο Κοινωνικού Ελέγχου Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.Κ.Ε.Ε.Ε.), που διατυπώνει απλή γνώμη για τη σκοπιμότητά της.

4. Στο πλαίσιο της ειδικής Ε.Σ.Σ.Ε. είναι δυνατόν οι μισθοί να αποκλίνουν από την αντίστοιχη κλαδική Σ.Σ.Ε. μέχρι το κατώφλι της Εθνικής Γενικής Σ.Σ.Ε. 5. Η ειδική Ε.Σ.Σ.Ε. μπορεί να περιέχει ρυθμίσεις για τον αριθμό των θέσεων εργασίας, καθώς και για λοιπούς όρους, όπως μερική απασχόληση, εκ περιτροπής εργασία, διαθεσιμότητα, διάρκεια εφαρμογής, περιλαμβανομένων τυχόν όρων για τη διαδικασία επανόδου στην κανονική εφαρμογή της προηγούμενης (ευνοϊκότερης) επιχειρησιακής Σ.Σ.Ε. ή των κλαδικών Σ.Σ.Ε.

6. Μολονότι δεν περιλαμβάνεται διάταξη για απαγόρευση (εκ του νόμου) των απολύσεων κατά τη διάρκεια ισχύος της ειδικής Ε.Σ.Σ.Ε., μπορεί να αντιταχθεί στις εργοδοτικές προτάσεις η διασφάλιση όλων των θέσεων εργασίας και των όρων που αυτή παρέχεται.

7. Δεν προβλέπεται απαγόρευση από το νόμο ταυτόχρονης εφαρμογής ελαστικών μορφών απασχόλησης και ειδικής Ε.Σ.Σ.Ε. Θέματα αναγκαστικής μερικής απασχόλησης, εκ περιτροπής εργασίας και διαθεσιμότητας μπορούν απλά να ρυθμίζονται με την ειδική Ε.Σ.Σ.Ε., αλλά προφανώς ο εργοδότης θα επιδιώκει να διατηρήσει το διευθυντικό του δικαίωμα για μονομερή επιβολή τους. Από τις διατάξεις αυτές θα μπορούσε να γεννηθεί ερμηνευτικό ζήτημα, εάν μπορούν να τροποποιούνται επί το χειρότερο οι σχετικές ρυθμίσεις του νόμου (πχ για ομαδικές απολύσεις, διαθεσιμότητα, εκ περιτροπής εργασία κλπ). Κατά την άποψη μας για τα θέματα αυτά, μόνο ευνοϊκότερες ρυθμίσεις μπορούν να συμφωνηθούν.

8. Ορίζεται στο νόμο ότι οι ειδικές Ε.Σ.Σ.Ε. λαμβάνουν υπόψη την ανάγκη προσαρμογής των επιχειρήσεων στις συνθήκες της αγοράς, με στόχο τη δημιουργία ή τη διατήρηση των θέσεων εργασίας, καθώς και τη βελτίωση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

Δεδομένου ότι:

α) Η έναρξη συλλογικής διαπραγμάτευσης από τον εργοδότη για τη σύναψη ειδικής Σ.Σ.Ε. θα έχει στόχο τη μείωση του επιπέδου προστασίας των εργαζομένων στην επιχείρηση (μισθοί και όροι εργασίας).

β) Ο εργοδότης έχει υποχρέωση από το ν. 1876/1990 να προσκομίζει στις διαπραγματεύσεις όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων των υπό συζήτηση θεμάτων και αναφέρονται στην οικονομική κατάσταση, την οικονομική πολιτική και την πολιτική προσωπικού της επιχείρησης.

γ) Ο εργοδότης έχει υποχρέωση ειδικά για τα θέματα της αλλαγής στη διάρθρωση του προσωπικού, τη μείωση ή την αύξηση του αριθμού των εργαζομένων και τη θέση σε καθεστώς διαθεσιμότητας ή εκ περιτροπής εργασίας να μην αιφνιδιάζει, αλλά να πληροφορεί τους εκπροσώπους των εργαζομένων πριν την εφαρμογή των σχετικών αποφάσεών του, η έλλειψη όλων των ανωτέρω στοιχείων, δικαιολογεί την άρνησή των εκπροσώπων των εργαζομένων να εμπλακούν σε συνομολόγηση όρων εργασίας δυσμενέστερων από αυτούς που ήδη δεσμεύουν τον εργοδότη που καλεί σε διαπραγμάτευση ειδικής Ε.Σ.Σ.Ε.

9. Διασφαλίζεται η υπερίσχυση της Εθνικής Γενικής ΣΣΕ ως προς όλες τις διατάξεις της, δηλαδή τις κατώτατες υποχρεωτικές αποδοχές (βασικός μισθός, επίδομα γάμου, τριετίες) και τις θεσμικές ρυθμίσεις των κατώτατων όρων εργασίας.

10. Θεσπίζεται ακυρότητα της ειδικής Ε.Σ.Σ.Ε., υπερημερία του εργοδότη και ποινικές κυρώσεις με αυτόφωρη διαδικασία για μείωση των αποδοχών των εργαζομένων κατά παράβαση των συμφωνημένων στο πλαίσιο της ειδικής Ε.Σ.Σ.Ε. Επίσης, αποζημίωση απόλυσης σε περίπτωση ακυρότητας με βάση τις αποδοχές της κλαδικής Σ.Σ.Ε. (παρόλο που θα έπρεπε να υπολογίζεται με τις αποδοχές που ίσχυαν πριν τη μείωσή τους, που πιθανόν να ήταν μεγαλύτερες της κλαδικής).